In het voorjaar van 2015 rapporteerde toenmalig staatssecretaris van VWS, Van Rijn, cijfers omtrent de naleving van de minimumverkoopleeftijd bij tabaksverkopen. Deze schoten flink tekort. Zo noteerden de tabak- en gemakzaken destijds een naleving van 36,3% en bleef de naleving van de leeftijdsgrens in de benzinestations zelf op 17,8% steken. Ook andere verkooppunten zoals supermarkten, horeca en tabaksautomaten scoorden matig tot slecht. Niet alleen de staatssecretaris en de Tweede Kamer gaven aan deze nalevingscijfers ver onder de maat te vinden, ook de branches zelf gaven dit aan.
Met als doel het bewerkstelligen van een structurele verbetering van de naleving van de leeftijdsgrens bij tabaksverkoop, hebben de brancheorganisaties NSO, BETA, BOVAG, VNPI en TZN – met (financiële) ondersteuning van de tabaksfabrikanten – in oktober 2015 de Taskforce Naleving Leeftijdsgrens Tabak (TNLT) opgericht. Alhoewel TNLT eerst een uitgebreidere doelstelling had, zijn de activiteiten in de praktijk sterk geconcentreerd rondom de verbetering van de naleving binnen de kanalen van tabak- & gemakzaken en benzinestations. Andere benaderde kanalen en/of commerciële organisaties hebben zich uiteindelijk niet bij het initiatief van de Taskforce aan willen sluiten. Andere branches hebben zelf een duidelijke aanpak ontwikkeld, zoals de supermarkten (CBL) en de automatenexploitanten (TZN).
De tabak- & gemakzaken en de benzinestations zijn vanaf november 2015 tot en met begin eind 2017 in zeven verschillende Waves gecontroleerd op de naleving van de vergewisplicht (je ervan vergewissen dat iemand minimaal 18 jaar is) door 18- en 19-jarigen (12.778 bezoeken) en op de naleving van de leeftijdsgrens door 17-jarigen (5.720 bezoeken). De brancheorganisaties voor tabak- & gemakzaken en voor benzinestations hebben in dezelfde periode voor een snelle terugkoppeling van de resultaten aan het individuele verkooppunt gezorgd. Hierdoor werden ondernemers direct geconfronteerd met de status van de naleving in zijn/haar winkel. Daarnaast zijn nog 1.651 controles verricht in andere kanalen, waaronder bijvoorbeeld drogisten en snackbars. Met ruim 20.000 mysteryshopperbezoeken in ruim twee jaar zijn de inspanningen van TNLT en haar deelnemers ongekend.
Hoewel de naleving van zowel de vergewisplicht als de leeftijdsgrens nog verder kan en moet worden verbeterd, is na twee jaar wel te concluderen dat de naleving structureel is verbeterd. De intensieve controles hebben dus geleid tot structurele verbetering van de naleving. Zo scoorden de tabak- & gemakzaken en benzinestations in het Bureau Nuchter onderzoek van het voorjaar 2015 respectievelijk 36,3% en 17,8% goede naleving. Tijdens de TNLT-controles in het najaar van 2017 scoorden de tabak- & gemakzaken 71,3% op goede naleving en de benzinestations 58,2%.
Kortom, de werkzaamheden van TNLT zijn succesvol geweest. In 2018 vond nog één laatste steekproef plaatsvinden namens TNLT. De werkzaamheden van TNLT zijn daarna overgedragen aan de verschillende brancheverenigingen. Door de grootschalige intensieve controles hebben TNLT en de brancheorganisaties binnen tabak- & gemak en benzine ervoor gezorgd dat er bij hun verkooppunten op korte termijn een spectaculaire en structurele verbetering van de naleving van de leeftijdsgrens is gerealiseerd. Echter we zien ook dat de laatste tijd een verdere stijging van de naleving achterwege blijft.
Samen met de branches, commerciële organisaties binnen de branches, individuele ondernemers, specialisten van het onderzoeksbureau Panteia en de Raad van Advies heeft TNLT gedurende de gehele looptijd gekeken naar methoden waarmee de naleving verder omhoog zouden kunnen brengen. De gemeenschappelijke conclusie luidde dat voor een verdere stijging, een meer kwalitatieve dan kwantitatieve aanpak nodig is. Een aanpak die zich meer richt op de individuele ondernemers en verkoopmedewerkers. TNLT is hiervoor volgens alle betrokkenen niet (meer) de meest geëigende partij.
De branches en de commerciële organisaties waarbij de ondernemers in tabak- & gemak en benzine zijn aangesloten, zijn hiervoor bij uitstek geschikt. Dat is de reden waarom TNLT haar werkzaamheden na Wave 8 heeft afgebouwd en de branches en de commerciële organisaties in tabak- & gemak en benzine zich met volle kracht zullen blijven inzetten om – samen met hun ondernemers – de naleving van de minimumverkoopleeftijd voor tabaksproducten nog verder te verbeteren.
Daar komt nog bij dat TNLT bij haar start voornemens was om ook VWS en NVWA bij haar werkzaamheden te betrekken en daar waar mogelijk activiteiten op elkaar af te stemmen. Gerichte extra controle door de overheid, met de mogelijkheid van sancties, zou immers aanzienlijk hebben kunnen bijdragen aan een nog grotere effectiviteit van de activiteiten van TNLT. Inmiddels lijkt de overheid echter gestopt met de jaarlijkse onderzoeken via Bureau Nuchter, is inhoudelijk overleg met VWS niet mogelijk gebleken doordat de financiering van TNLT – zoals vanaf het begin expliciet door ons is gecommuniceerd – grotendeels door de tabaksindustrie heeft plaatsgevonden en heeft NVWA aangegeven dat wij vrij zijn om resultaten met hen te delen, maar dat van enig overleg geen sprake kan zijn.